ADALET EDEP VİCDAN MERHAMET
Cafer Çelik
Adalet, edep, vicdan, merhamet daha benzeri çok sayıda hasletler, insana has hasletler olup, diğer yaratıkların çoğunda olmayan, insanı üstün kılan özelliklerdir. İnsan şeklinde yaratılanlar bu özellikleri geliştirir, yapar yaşarsa insanlığını korur, yaratılış üstünlüğünü gösterir. Bu hasletler yapılmaz, yaşanmazsa, özellikler silinir, diğer canlılardan fazla farkı olmayan hale gelir.
Yaratan, şeklimizi düzgün, kabiliyetimizi yüksek yaratmış, üstün kılan özellikleri yapmamızı, yaşamamızı ilahi yasalarında yakışıksız, yanlış, yasak olarak buyurmuştur. Cüzi irademizi emre uygun olarak kullanmamız özellikleri geliştirecek, koruyacaktır. Bu özellikleri yapma, yaşamada gösterilen gayret dünyada huzurlu olmakla karşılık görecek, ahrette mükafatlandırılacaktır.
İnsan yaşamında ilahi emir ve yasaklara uymalı, uygun olanları yapmalı, uygunsuzlardan korunmalıdır. Kati ve ehlinden öğrenilenler, yeni karşılaşılan yapılması, yapılmamasında yeterli bilgi sahibi olunmayanlar hakkında ehliyetli kimselerden sorulup, öğrenilenlere uygun olarak yapılacaklar yapılmaya, yaşanmaya özen gösterilmelidir. İnsan başıboş yaratılmamıştır. Her hal ve hareketi bilinip, görülmekte,tespit edilmektedir.
Noksansız, doğru, dünya huzuru, ahret saadeti sağlayacak ilahi yasaya uymadan yapılan her hal ve hareket yanlıştır, hayırsızdır.
Çoğu kimseler olarak insani üstün kılan özelliklerin silindiğinden yakınırız. Dert önemli, insanlık insanlaştıran özelliklerini kayıp ediyor. Her derdin sebepleri, çareleri vardır. Düşünürler uygun fikirler üretmeye, hukukçular kanunlarla, eğitimciler örneklerle tahribatları önlemeye, tembih, telkin, nasihatlarla uygulamada yeterli etkin olamıyorlar. Hukukçuların içinde hukuka uymayanların, düşüncelerine ters davrananların, eğitimcilerin istediklerine uymayanların görülmesi inançtan kaynaklanmayan çalışmaların boyama olduğu, silindiği, hal ve hareketlerde göstermelik görünse de daimi, her yerde etkin yapılıp, yaşanmadığı görülmektedir.
Esaslara uyup –uygulamada etkin olan ceza ve mükafattır. Ceza ve mükafatın adil uygulanması için yapanların, yaşayanların noksansız tespit edilmesi gerekmektedir. İnananlar hiçbir halin gizli kalmadığına, karşılığının görüleceğine inanırlar, yasaklardan korunmaya, emirlere uygun hareket etmeye azmi özeni gösterirler. Gafletle, yanlış-yasaklar yaptıklarında pişman olur, tövbe ederek af diler, arınmaya çalışırlar, hayırların zerresinden yararlanmaya, şerlerin zerresinden korunurlar.
Bayramlarda, çeşitli aralıklarla ziyaretleşme, hediyeleşme, çeşitli zamanlarda hürmet ve sevgi gösterilmesi, görülen yanlış yakışıksız, yasak hallerin yapıldığı görüldüğünde herkes gücü nispetinde uygun tepki göstermesi, uygun yapılanların övülmesi, yapanların sevilmesi hayırlıları artıracak, uygunsuzları azaltacaktır. Her şeye seyirci olmak, etkisiz, tepkisiz kalmak insani noksanlıktır.
