Türkiye ondan vazgeçemiyor

BBC Türkçe, 30 Kasım'da başlayacak COP28 iklim zirvesi öncesinde Türkiye'nin kömürle çalışan termik santrallerini terk edip, yenilebilir enerjiye daha iddialı bir geçiş yapmamasının sebeplerini araştırdı.

Havacılık mühendisi Theodore Wright, 1936'da uçak üretiminin maliyeti üzerinde çalışırken, sanayileşmeye damga vuran bir gözlem yaptı.Yaptıkları uçak sayısı arttıkça süreçle ilgili daha çok şey öğreniyor ve buna bağlı olarak maliyetleri düşmeye devam ediyordu.

Üretim iki katına çıktıkça, maliyetin yüzde 20 azalması formülü Wright Yasası olarak anılıyor.Wright Yasası bugün hemen her yerde. Bu yasayı izleyen yenilenebilir enerji teknolojisi maliyetleri, on yıllardır düşüyor. Enerji alanına damga vuran bir Oxford Üniversitesi araştırmasıysa fosil yakıtların Wright Yasasına uymadığının altını çizmişti. Fosil yakıtlardan enerji üretmenin maliyeti yaklaşık bir asırdır değişmiyor. Bu da yenilenebilir enerjiye geçişin 'daha maliyetli' olduğu tezini çürütüyor. Bunun iklim ve enerji politikaları üzerinde önemli etkileri oluyor.

Dünya genelinde birçok ülke net sıfır taahhütlerinin yanında fosil yakıtlardan çıkış tarihlerini açıkladı ve yenilenebilir enerjiye geçiş hiç olmadığı kadar hızlı arttı.Ancak Birleşmiş Milletler (BM) tahminleri bugün Paris Anlaşması'nın öngördüğü 1,5 derece hedefinden epey uzakta, 3 derece ısınma yolunda olduğumuzu söylüyor.Bunun bir sebebi de fosil yakıtların istenen hızda terk edilmemesi. Dünya genelinde en hızlı bırakılması gereken fosil yakıt olan kömür, hala en büyük enerji kaynağı.

Türkiye bu konuda bir istisna değil. 2022'de Türkiye'de üretilen elektriğin yüzde 35'i termik santrallerden sağlandı. 2053'te net sıfır hale gelmeyi hedeflediğini açıklamış olsa da Türkiye yeni kömürlü termik santrallerin geliştirilmesi konusunda Avrupa'daki tek istisna oldu. İklim ve enerji alanında çalışan Ember'ın analizine göre Türkiye 2023'te Avrupa'da termik santral kapasitesi artan tek ülkeydi. 2000 yılında Almanya'nın kömürden enerji üretimi Türkiye'nin altı katıydı. Şimdiyse Türkiye bu alanda Almanya'yı geçti. Kömürü azaltmaya devam eden Almanya, 2030'a kadar tüm termik santrallerini kapatacağını açıkladı. Türkiye 2023'te geliştirilmekte olan kömürlü termik santral projelerinin kapasitesi açısından Çin ve Hindistan'ın ardından üçüncü sırada yer aldı.

'Türkiye'nin kömür kapasitesi tepe noktayı gördü'

Ancak iklim krizinin etkileri şiddetlendikçe, kömür endüstrisi üzerindeki baskı da artıyor. İklim hedefleri çok sayıda uluslararası banka ve finansman kuruluşu için bağlayıcı hale geldi. Bu, dünya genelinde kömür projelerine fon bulmayı bir süredir zorlaştırıyor. İklim krizi kampanya grubu 350 org'un yaptığı analize göre Türkiye'den 17 özel bankanın 10'u kömür yatırımları yapmayacaklarını tahhüt etti.

Devam eden finansman zorluğunun katkısıyla Türkiye'de kömürlü santrallerin büyümesinin 2018'den bu yana yavaşladığı görülüyor. Dünya çapında enerji projelerini takip eden Global Energy Monitor'a göre 2013 ve 2018 arasında Türkiye'de işletilen kömürlü santral kapasitesi yüzde 50 artarak 18,8 GW'a çıktı. 2018'den bu yana, kömür gücündeki artış hızı önemli ölçüde yavaşladı ve 2022'de 20,8 GW'a ulaştı. Türkiye’de kömür kapasitesinin, bekleyen planlara rağmen, "tepe noktayı gördüğü" tahmin ediliyor. Ancak Türkiye, kısa vadede kömür başta olmak üzere fosil yakıtları terk etmeyi planlamıyor.