Malatya'da 127 yıl önce kolera salgını

Net Bakış yayın hayatına başladı

Geçtiğimiz günlerde NET MEDYA bünyesinde yayın hayatına başlayan ve ilk sayısıyla dikkatleri üzerine çeken, içerik bakımından olduğu kadar, yazarları bakımından da oldukça zengin bir kadroya sahip olan Net Bakış Dergisinde, 127 yıl önce Malatya ve bölgede yaşanan salgın hassasiyet ve titizlikle ele alınmış. Net Bakış Dergisi'nin kapağında da yer alan habere göre, 31 Mayıs ile 8 Haziran 1894 tarihleri arasında 8 günde 463 kişinin koleraya yakalandığı, 171 kişinin vefat ettiği kaydediliyor.

Malatya’nın kolera salgını ile imtihanı

Dünya 2,5 milyon insanın üzerinde ölüme neden koronavirüs salgını ile mücadele ediyor. Türkiye, koronavirüs salgını ile mücadele etme kapsamında Aralık ayının ilk haftasında hafta içleri 21.00 ile 05.00 arasında, hafta sonları ise tam gün sokağa çıkma yasağı getirdi. Hafta sonu kısıtlaması 1 ay kaldırıldı, ardından Nisan ayı itibariyle yeniden başladı.  Şehir giriş ve çıkışlarında koronavirüs kontrolleri yapılıyor. Kamu bina girişlerinde yine aynı kontrol ve tedbirler uygulanıyor. Salgın yayılıyor, önlemler arttırılıyor.  Osmanlı döneminde Bağdat, Musul, Diyarbakır, Halep ve Basra vilayetlerine giden yollar üzerinde önemli bir nokta olan Malatya Sancağında 1892-1896 yılları arasında yaşanan kolera salgınının yayılmaması için bugün dünyayı etkisi altına alan koronavirüs salgınında olduğu gibi il girişlerinde kontrol noktalarının oluşturulduğu, bugünkü karantina uygulamalarının yine o tarihte hayata geçirildiği görülüyor. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi doktora eğitimini sürdüren Gülseren Yücel’in Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü’nde hazırladığı “Malatya Sancağında Kolera Salgını 1892-1896” adlı yüksek lisans tezinde Malatya ve bölgede 127 yıl önce yaşanan kolera salgınına yönelik mücadelede alınan tedbir ve karantina uygulamaları, halkın tutumu, tedavi ve korunma yöntemleri konusundaki gelişmelere yer veriliyor. 

Salgın var…, 20 haneli köyde 15 kişi vefa etti

Mamuratü’l Aziz  (Elazığ) Valisi Mehmet Enis tarafından 13 Mayıs 1894 tarihli Sadaret Makamına (Sadrazam) yazılan telgrafta Malatya’nın Kötükale Karyesi’nde (Şuanda Darende ilçesine bağlı, yeni adı Hisarkale Mahallesi olan bölge)  kolera salgını olduğu ve bu güzergahta Sivas’a giden gelenlere bulaştığı aktarılarak, “27 Nisan sene 1310 Kötükale Karyesi’nde (Hisartepe Köyünde) zuhur eden hastalığın kolera olduğu ve bu da oraya yakın bulunan Sivas’ın Darende Kazası tarîkı ile gidip gelenlerden sirâyet ettiği gönderilen tabibin icrâ ettiği tetkîkât ile tebeyyün eylediği ve hastalığın zuhur eylediği on gün zarfında on beş yirmi haneden ibâret olan karye-i mezkûrede on sekiz musâb ve on beş ve fiyat vuku’ bulduğu …”  ifadeleri kaydediliyor,  15-20 haneden oluştuğu söylenen köyde 15 kişinin vefat ettiği ve 18 kişinin de hastalığa yakalandığının tespit edildiği aktarılıyor.  

İstanbul’dan gelecek talimata kadar,  Malatya ve diğer temiz kazalar ile Akçadağ arasındaki alışverişin kesilmesine karar verildiği, Malatya Mutasarrıflığından Akçadağ Kazası etrafına düzenli ve sağlam kordonlar kurulması ve sonucun hemen bildirilmesini istendiği, Akçadağ merkezinin Malatya’ya yakınlığı sebebiyle hastalığın Malatya’ya bulaşıp bulaşmadığı anlaşılıncaya kadar her tarafı su ile çevrili ve Diyarbakır, Bağdat, Musul, Basra gibi vilayetlerin geçit yolu olan Mamuratü’l Aziz Vilayeti’nin- Elazığ’ın kenar mahallelerinde kontrol koridoru oluşturulduğu, memur ve askerlerin görevlendirildiği kaydediliyor.

Elazığ’da oluşturulan güvenlik kordonuna eşkıya engeli

Kolera salgınını ikinci aşamasında; Malatya il merkezinde Kolera hastalığı nedeniyle 2 Haziran 1894 tarihinde 1 kişinin ölümü, 3 kişinin koleradan kaynaklandığının tespit edilmesi üzerine hastalığın yayılmaması için Mamuratü’l Aziz Vilayeti (Elazığ)  etrafına güvenlik kordonlarının kurulduğu, Dersim (Tunceli)  eşkıyalarının saldırıları nedeniyle Elazığ’ın ancak üç tarafının muhafaza altına alındığı, bölgedeki asker sayısını yetersiz olduğu, bundan dolayı 20-30 askerin Elazığ’ın gönderilmesi, ayrıca Malatya’ya ihtiyaç olduğu kadar doktor ve ilaç gönderilerek koleraya yakalanmış olan ve olmayan hanelerin kireç ve mikrop-kıran ile iyice temizlettirilmesi ve  Malatya il merkezinin çevresine  kordon kurulması için Sıhhiye Nezareti’nden (Sağlık Bakanlığından) talepte bulunulmuş.

Malatya’nın etrafı kordon altına alınsın

Sağlık Bakanlığından gönderilen yazıda ise talepler yerinde bulunarak, doktor ve ilacın gönderileceği, koleraya yakalanmış olan hanelerin kordon altına alınması, dışarıya yayılmaması ve Malatya’nın etrafına da kordon çekilmesi,  Sıhhiye Dairesi’nce uygun görülerek şu ifadeler aktarılıyor;  “2 Haziran sene 1310 Malatya’daki hastalığın kolera olduğu tebeyyün eylediği halde Mamuretü’l Aziz Sancağı’ndan Malatya Sancağı ile olan hudutlarını muhafaza durumu dergâr ise de bunun için asâkir-i şahâne istihdâmı gayr-i câiz olduğundan icâb eden yerlere zabtiye ikâmesi ve bunların merkez mevcûdu kifâyet etmediği takdirde muvakkaten yirmi otuz neferin müceddiden kayıt ve Malatya’ya istihdâmı derhal luzûmu kadar etıbbâ ve edviye gönderilip kolera ile musâb olan ve olmayan
hanelerin kireç ve muzadd-ı teaffün icrâ ile iyice tathîr ettirilmesi ve musâb olan hanelerin kordon altına alınıp emirlerde geçmesinin hariç ile ihtilât edememiş ve Nefs-i Malatya etrâfına da kordon ve san’ı dâire-i sıhhıyece tensîb olunmakla idârece sâriaten icrâ-yı icâbı.”

8 günde 171 kişi koleradan ölmüş

Malatya’ya yakın olan Alacahan sınırında kordon kurulduğu ve  Alacahan derbent ağalarının görevlendirildiği, il merkezindeki  karantina yeri için yüzer kuruş maaşla beş asker  gardiyanın  tayin edildiği de aktarılırken,  27 Ağustos 1894 tarihinde Malatya’da bulunan Hısn-ı Mansur Belediye Tabibi Bagos ve Sabık Serasker Belediye Tabibi Michael tarafından yazılan telgrafta, 31 Mayıs ile 8 Haziran 1894 tarihleri arasında 8 günde 463 kişinin koleraya yakalandığı, 171 kişinin vefat ettiği kaydediliyor. Salgının Arapgir Kazası’nda salgının günlük 30-40 vefata sebebiyet verecek derecede şiddetlendiği, 4. Ordu’nun bulunduğu Erzincan’a hastalığın sıçramaması için ek tedbirler alındığı, ancak başarılamadığı da aktarılıyor. 

Karantinayı uygulayacak asker sıkıntısı yaşanmış

Elazığ Valiliğinden Dahiliye Nezareti’ne (İçişleri Bakanlığına) gönderilen 8 Temmuz 1894 tarihli telgrafta kolera hastalığının yarattığı sıkıntılar neticesinde korunma tedbirleri olarak kurulan kordon ve karantina uygulamaları için görevlendirilecek asker ve memur bulmakta sıkıntı çekildiği belirtiliyor. Elazığ Valisi Enis Bey,  tarafından 15 Ağustos 1894 tarihinde Sadrazamlık Makamına gönderilen telgrafta kolera salgınının Malatya, Arapgir ve Akçadağ’ı tamamı ile sardığını,  her tarafta temizlik ve korunma tedbirlerine itina edildiği ve bu konuda ihmalkârlık yapılmadığı belirtiliyor.

3 bölgeye tahaffuzhaneler  (karantinahane) kurulmuş

Malatya’nın önemli noktaları olan Akçadağ’da Hasançelebi, Eğin’de Sarıçiçek ve Kale’de İzollu tahaffuzhaneleri  (karantinahane) kurulduğu ve yolcuların bu tahaffuzhanelerde belli bir süre kaldıktan sonra hastalıklı olmadıklarının tespiti sonrasında belge alarak yollarına devam ettiği de ifade ediliyor.  Malatya Sancağında koleradan dolayı ölenlerin sayısı net olarak bilinmiyor. Haber: Burhan Karaduman-Net Bakış Dergisi